Aktywa bankowe w Polsce od czasów transformacji zanotowały istotny wzrost.
Polski sektor bankowy mierzony wielkością aktywów plasuje się w środku rynków europejskich. Według danych Europejskiego Banku Centralnego (EBC) aktywa polskiego sektora bankowego na koniec 2021 roku1 wyniosły 563,7 mld euro.
W Unii Europejskiej największy sektor bankowy ma Francja (8 804 mld euro na koniec 2021 roku2, najmniejszy zaś Łotwa (25,3 mld euro na koniec 2021 roku3. Aktywa europejskich banków (EU-27) na koniec 2021 roku wyniosły ponad 36 bln euro (w strefie euro 32,7 bln euro)4.
Polski sektor bankowy posiada jedną z najniższych w Unii Europejskiej relacji aktywów sektora bankowego do PKB. Na koniec 2021 roku wskaźnik ten wyniósł tylko 97,4%, podczas gdy średnia w strefie euro to ponad 298%5. Niski poziom wskaźnika w Polsce to skutek wolniejszego tempa wzrostu aktywów sektora bankowego niż w roku 2020, który cechował się dużym zaangażowaniem banków w instrumenty emitowane i gwarantowane przez Skarb Państwa służące przeciwdziałaniu skutkom pandemii COVID-19, oraz wzrost poziomu PKB.
Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Eurostat i Europejskiego Banku Centralnego
Struktura aktywów polskiego sektora bankowego i Unii Europejskiej różnią się. Polska charakteryzuje się najwyższym w porównaniu do pozostałych państw Unii Europejskiej udziałem dłużnych papierów wartościowych w aktywach polskiego sektora bankowego, udział ten na koniec 2021 roku wyniósł 28,3%25. Różnica ta pogłębiła się w 2020 roku, w którym polskie banki znacznie zaangażowane w skup dłużnych papierów wartościowych emitowanych w celu finansowania programów przeciwdziałania skutkom pandemii, a jednocześnie notowany był ograniczony popyt na kredyt zgłaszany ze strony przedsiębiorstw8.
W porównaniu do innych krajów Unii Europejskiej sektor bankowy w Polsce jest niewielki w relacji do PKB. Kredyty bankowe w polskim systemie bankowym stanowią 55% PKB, podczas gdy średnia europejska to 120%. Najwyższe wskaźniki kredytów do PKB posiadają Finlandia (231%) oraz Holandia (219%)10.
Mimo zwiększonego popytu na kredyt w 2021 roku polski rynek bankowy wciąż charakteryzuje się dosyć niskim udziałem kredytów dla przedsiębiorstw w stosunku do ogółu kredytów udzielonych sektorowi niefinansowemu (31% na koniec 2021 roku, podczas gdy w strefie euro i państwach Europy Środkowo-Wschodniej ok. 43%)11.
Wskaźnik kredytów dla przedsiębiorstw polskiego sektora bankowego do PKB (17%) był jednym z najniższych w Europie, podobnie niskie poziomy kształtowały się w Rumunii oraz Irlandii.
Źródło: Obliczenia własne na podstawie danych Eurostat i Europejskiego Banku Centralnego
W 2021 roku w wyniku wzrostu skali działalności bieżącej, stopniowego wygasania udzielanych subwencji w ramach Tarczy Finansowych PFR, a także nieznacznie łagodniejszej polityce kredytowej zauważalny był wzrost popytu na kredyt (dynamika kredytów dla przedsiębiorstw w Polsce wzrosła do 3,8% r/r). Podobną politykę prowadziły banki w państwach Europy Środkowo-Wschodniej (dynamika w państwach Europy Środkowo-Wschodniej wyniosła średnio 8,6%), zaś w państwach w strefie euro (dynamika 3,3%) zmiany polityki kredytowej były znacznie mniejsze13.
Działalność kredytowa banków w Polsce skupia się na udzielaniu kredytów dla gospodarstw domowych. Dobra koniunktura na rynku mieszkaniowym oraz środowisko niskich stóp procentowych w większości 2021 roku wraz z podwyższoną inflacją przyczyniły się do zwiększonego popytu gospodarstw domowych na kredyty na cele mieszkaniowe. Tempo wzrostu należności z tego tytułu wyniosło 6,6% i było najszybciej rosnącą częścią portfela kredytów dla sektora niefinansowego.
W 2021 roku podobnie jak w Polsce (62%) we wszystkich państwach Unii Europejskiej (strefa euro 78%) kredyty hipoteczne stanowiły najwyższy odsetek w kredytach dla gospodarstw domowych14. Mniejsze znaczenie kredytów hipotecznych w aktywach banków w Polsce wynika z tego, że kredyty te są stosunkowo nowym produktem. Dla porównania w 2005 roku ich udział w kredytach gospodarstw domowych w Polsce wynosił ok. 30%, a w tym samym czasie w niektórych państwach Europy Zachodniej przekraczał 80%15.
Łagodzenie warunków udzielania kredytów przez banki, a także poprawiająca się sytuacja ekonomiczna gospodarstw domowych w 2021 roku sprzyjały wzrostowi popytu na kredyty konsumpcyjne. Polska należy do krajów UE o najwyższym udziale kredytów konsumpcyjnych w portfelu kredytów dla gospodarstw domowych (38%)16.
W Polsce w większym stopniu niż średnio w Unii Europejskiej banki finansują się depozytami sektora niefinansowego. Na koniec 2021 roku stanowiły one 60% sumy bilansowej sektora bankowego. 62% ogółu depozytów sektora niefinansowego to depozyty osób prywatnych17.
W 2021 roku aktywa finansowe gospodarstw domowych, którymi mogły względnie swobodnie dysponować zwiększyły się o 7,8% r/r i na koniec grudnia wyniosły 1 773,1 mld zł, lecz ich relacja do PKB obniżyła się do 67,6%, co spowodowane było szybszym wzrostem nominalnego PKB. Gospodarstwa domowe podobnie jak w 2020 roku wybierały bardziej bezpieczne sposoby lokowania środków finansowych takie jak depozyty bankowe oraz gotówka, które pozostają najbardziej popularną formą gromadzenia aktywów finansowych. W 2021 roku udział gotówki wzrósł o 0,6 p.p. r/r do poziomu 18,9%. Jednocześnie udział depozytów bankowych w aktywach w 2021 roku obniżył się o 0,7 p.p. r/r jednak pozostając na bardzo wysokim poziomie 59,8%. Spadek udziału tego aktywa spowodowany był m.in. mniejszą skalą środków otrzymanych przez mikroprzedsiębiorców w ramach tzw. tarcz na przeciwdziałanie skutkom pandemii COVID-19, widocznym odpływem środków w kierunku inwestowania w nieruchomości, a także zwiększonym popytem konsumpcyjnym18. Na koniec 2021 roku depozyty w bankach i SKOK-ach stanowiły 60,3% aktywów finansowych gospodarstw domowych (-0,7 p.p. r/r), a 79,2% wraz ze zgromadzoną przez gospodarstwa domowe gotówką. Aktywa finansowe gospodarstw domowych z tytułu ubezpieczeń na życie (w tym UFK) wyniosły 57,5 mld zł w 2021 roku, co stanowiło 3,2% (-0,6 p.p. r/r) aktywów finansowych gospodarstw domowych.
Utrzymywany w 2021 roku dość niski poziom stóp procentowych zachęcał gospodarstwa domowe do poszukiwania alternatywnych dla depozytów form lokowania kapitału. Rosło zaangażowanie gospodarstw domowych w akcje notowane na GPW (5,0% aktywów finansowych; +0,1 p.p. r/r), skarbowe papiery wartościowe (3,1%; +0,6 p.p. r/r), tytuły uczestnictwa funduszy inwestycyjnych (9,4%; +0,1 p.p. r/r). Najrzadziej wybieraną formą lokowania pieniędzy przez gospodarstwa domowe były nieskarbowe papiery wartościowe, których udział w strukturze aktywów finansowych wyniósł zaledwie 0,1% (-0,1 p.p. r/r)19.
1. W momencie sporządzania sprawozdania najbardziej aktualne dane dla rynku bankowego w Europie dostępne są za 2021 rok
2. 4. Europejski Bank Centralny, https://sdw.ecb.europa.eu/
3. https://eng.lsm.lv/article/economy/banks/bank-profits-almost-doubled-inlatvia-in-2021.a448858/
5. Narodowy Bank Polski, Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2021 r.
6. Narodowy Bank Polski, dane sektora bankowego
7. Obliczenia własne na podstawie EBC
8. 9. Europejski Bank Centralny, https://sdw.ecb.europa.eu/
10. Narodowy Bank Polski, Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2021 r
11. Europejski Bank Centralny, https://sdw.ecb.europa.eu/;
12. Narodowy Bank Polski, Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2021 r.
13. Narodowy Bank Polski, Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2020 r
14. 15. Narodowy Bank Polski, Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2021 r.
16. Narodowy Bank Polski, Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2019 r.
17. Narodowy Bank Polski, Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2021 r.
18. Narodowy Bank Polski, Dane finansowe sektora bankowego
19. 20. Narodowy Bank Polski, Rozwój systemu finansowego w Polsce w 2021 r.