39.1 Zasady rachunkowości i znaczące szacunki

Ocenę, czy występują obiektywne dowody utraty wartości składnika aktywów finansowych lub grupy aktywów finansowych, przeprowadza się na koniec każdego okresu sprawozdawczego.

W przypadku wystąpienia obiektywnych dowodów utraty wartości wynikających ze zdarzeń zaistniałych po pierwotnym ujęciu składników aktywów finansowych i powodujących zmniejszenie oczekiwanych przyszłych przepływów pieniężnych dokonuje się stosownych odpisów w ciężar kosztów bieżącego okresu.

Do obiektywnych dowodów utraty wartości zalicza się informacje dotyczące następujących zdarzeń:

• znaczące trudności finansowe emitenta lub dłużnika;
• niedotrzymanie warunków umowy, niespłacenie albo zaleganie ze spłaceniem odsetek lub nominału;
• przyznanie pożyczkobiorcy przez pożyczkodawcę (ze względów ekonomicznych lub prawnych, wynikających z trudności finansowych pożyczkobiorcy) udogodnienia, którego w innym przypadku pożyczkodawca by nie udzielił (forbearance);
• wysokie prawdopodobieństwo likwidacji, upadłości lub innej reorganizacji finansowej pożyczkobiorcy;
• zanik aktywnego rynku na dany składnik aktywów finansowych ze względu na trudności finansowe emitenta;
• obserwowane dane wskazujące na możliwy do zmierzenia spadek oszacowanych przyszłych przepływów pieniężnych związanych z grupą aktywów finansowych od momentu ich początkowego ujęcia, mimo że nie można jeszcze ustalić spadku dotyczącego pojedynczego składnika grupy aktywów finansowych, w tym:
  • negatywne zmiany dotyczące statusu płatności pożyczkobiorców w grupie (np. zwiększona ilość opóźnionych płatności) lub
  • niekorzystne zmiany sytuacji gospodarczej w danej branży, regionie , które wpływają na pogorszenie zdolności płatniczej dłużników;

• niekorzystne zmiany środowiska technologicznego, rynkowego, gospodarczego, prawnego lub innego, w którym działa emitent instrumentów kapitałowych, wskazujące na możliwość nieodzyskania kosztów inwestycji w ten instrument kapitałowy.

Dla aktywów, które nie są wyceniane w wartości godziwej przez wynik finansowy Grupa PZU rozpoznaje oczekiwane straty kredytowe – ECL. Dotyczy to:

• należności od klientów z tytułu kredytów;
• pożyczek;
• dłużnych papierów wartościowych;
• transakcji z przyrzeczeniem odsprzedaży;
• należności leasingowych;
• lokat terminowych w instytucjach kredytowych;
• zobowiązań do udzielenia kredytów i pożyczek oraz udzielonych gwarancji finansowych.

Dla aktywów dłużnych wycenianych w zamortyzowanym koszcie oraz w wartości godziwej przez inne całkowite dochody utrata wartości jest mierzona jako:

• ECL w całym okresie życia – oczekiwane straty kredytowe wynikające z wszystkich ewentualnych zdarzeń niewykonania zobowiązania w całym oczekiwanym okresie życia instrumentu finansowego;
• 12-miesięczne ECL – część oczekiwanych strat kredytowych w całym okresie życia, która reprezentuje oczekiwane straty kredytowe wynikające ze zdarzeń niewykonania zobowiązania w ramach instrumentu finansowego, które są możliwe w ciągu 12 miesięcy po dniu sprawozdawczym.

Grupa PZU wycenia odpis na oczekiwane straty kredytowe w kwocie równej ECL w całym okresie życia, z wyjątkiem następujących instrumentów, dla których rozpoznawany jest 12-miesięczny ECL:

• instrumenty finansowe, dla których ryzyko kredytowe nie wzrosło znacząco od momentu początkowego ujęcia;
• dłużne papiery wartościowe charakteryzujące się niskim ryzykiem kredytowym na dzień sprawozdawczy. Jako dłużne papiery wartościowe charakteryzujące się niskim ryzykiem kredytowym przyjmuje się papiery wartościowe posiadające zewnętrzny rating na poziomie inwestycyjnym oraz
• ekspozycje wobec banków i NBP.

Odpis wyznacza się w trzech kategoriach:

• koszyk 1 – portfel z niskim ryzykiem kredytowym – rozpoznaje się 12-miesięczny ECL;
• koszyk 2 – portfel, w którym nastąpił znaczny wzrost ryzyka kredytowego – rozpoznaje się ECL w całym okresie życia;
• koszyk 3 – portfel z utratą wartości – rozpoznaje się ECL w całym okresie życia.

Sposób kalkulacji odpisu na oczekiwane straty kredytowe ma również wpływ na sposób rozpoznania przychodu odsetkowego – dla koszyków 1 i 2 wyznacza się na bazie ekspozycji brutto, natomiast w koszyku 3 – na bazie ekspozycji netto.

Grupa PZU ujmuje skumulowane zmiany ECL w całym okresie życia od momentu początkowego ujęcia jako odpis na oczekiwane straty kredytowe z tytułu składników aktywów finansowych nabytych lub udzielonych z utratą wartości ze względu na ryzyko kredytowe (POCI).

Zmiany wartości odpisów na oczekiwane straty kredytowe ujmuje się w skonsolidowanym rachunku zysków i strat w pozycji „Zmiana wartości odpisów na oczekiwane straty kredytowe i odpisów z tytułu utraty wartości instrumentów finansowych”.

Klasyfikacja i oszacowanie ECL dokonywane przez Grupę PZU w zakresie należności od klientów z tytułu kredytów, uwzględniają wymogi:

• MSSF 9 Instrumenty finansowe oraz MSR 37 Rezerwy, zobowiązania warunkowe i aktywa warunkowe;
• Rekomendacji R KNF dotyczącej zasad klasyfikacji ekspozycji kredytowych, szacowania i ujmowania oczekiwanych strat kredytowych oraz zarządzania ryzykiem kredytowym, wydanej w kwietniu 2021 roku;
• art. 178 Rozporządzenia CRR oraz wytycznych EBA/GL/2016/07 dotyczących stosowania definicji niewykonania zobowiązania oraz Rozporządzenia Ministra Finansów, Inwestycji i Rozwoju z dnia 3 października 2019 roku w sprawie poziomu istotności przeterminowanego zobowiązania kredytowego oraz Rozporządzenia UE nr 2021/451, załącznik V – zgodnie z którymi definicję niewykonania zobowiązania stosuje się na poziomie:
  • poszczególnych instrumentów kredytowych – w przypadku ekspozycji detalicznych (z uwzględnieniem zarażania w przypadku zaległości istotnych dla całej relacji);
  • dłużnika – w przypadku ekspozycji komercyjnych.

W związku z orzeczeniem TSUE z 3 października 2019 roku Grupa PZU identyfikuje ryzyko prawne dotyczące walutowych kredytów hipotecznych we frankach szwajcarskich.

W odniesieniu do ekspozycji niespłaconych na 31 grudnia 2022 roku Grupa PZU uznaje, że ryzyko prawne ma wpływ na oczekiwane przepływy pieniężne z ekspozycji kredytowej oraz na poziom oczekiwanej straty kredytowej w rozumieniu MSSF 9.

W związku z powyższym ocena ryzyka kredytowego portfela walutowych kredytów hipotecznych we franku szwajcarskim prowadzona jest z uwzględnieniem ryzyka prawnego związanego z tym portfelem. Ze względu na niekorzystną linię orzeczniczą sądów, skutkującą wyższą oczekiwaną liczbą pozwów oraz istotnym prawdopodobieństwem przegrania sprawy na 31 grudnia 2022 roku Grupa PZU przyjęła, że kredyty, w przypadku których klient wniósł pozew oraz kredyty, dla których prawdopodobieństwo sporu sądowego z klientem oceniono na więcej niż 60% zaklasyfikowano do Koszyka 3. Pozostałe kredyty, niespełniające tych kryteriów klasyfikuje się do koszyka 2.

Rezerwy dotyczące ekspozycji kredytowych niespłaconych na 31 grudnia 2022 roku (obejmujących pozwy istniejące i możliwe przyszłe) ujęto w odpisach aktualizujących wartość należności od klientów z tytułu kredytów i odpowiednio w „zmianie wartości odpisów na oczekiwane straty kredytowe i odpisów z tytułu utraty wartości instrumentów finansowych”.

Dodatkowe informacje dotyczące szacowania rezerw związanych z ryzykiem prawnym walutowych kredytów hipotecznych we frankach szwajcarskich zaprezentowano w punkcie 48.3.

Proces szacowania oczekiwanych strat kredytowych wymaga zastosowania istotnych szacunków, m. in. założeń co do prognoz makroekonomicznych oraz możliwych scenariuszy, jak te prognozy będą kształtować się w przyszłości, korekt eksperckich w odniesieniu do branż, dla których Grupa PZU identyfikuje podwyższone ryzyko oraz zasad identyfikacji istotnego wzrostu ryzyka kredytowego.

W 2022 roku Grupa PZU dla klientów z niektórych portfeli i branż, dla których stwierdzono podwyższone ryzyko, zwiększyła poziom PD o 100%, co w konsekwencji doprowadziło do wzrostu oczekiwanych strat kredytowych o 197 mln zł. Wpływ ten uwzględniono dla należności od klientów z tytułu kredytów o wartości bilansowej brutto 15 832 mln zł.

Ponadto, dla niektórych portfeli należności od klientów z tytułu kredytów dokonano zmian zasad kalkulacji odpisów. Zmiany dotyczyły m. in. innego podejścia do segmentacji klientów, sposobu wyznaczania PD dla niektórych portfeli i modyfikacji modelu logiki transferu.

Wyznaczenie odpisów zgodnie z MSSF 9 wymaga sformułowania prognoz ewolucji głównych parametrów ryzyka kredytowego. W kalkulacji odpisów Grupa PZU uwzględnia różne scenariusze rozwoju jakości portfela, odzwierciedlające bieżące i oczekiwane zmiany sytuacji gospodarczej i czynników niepewności.

Grupa PZU wyznacza oczekiwane straty kredytowe z uwzględnieniem różnych scenariuszy dla sytuacji makroekonomicznej.

Do kluczowych ustawowych narzędzi wsparcia klientów dostępnych m. in. ze względu na sytuację makroekonomiczną zalicza się Fundusz Wsparcia Kredytobiorców, moratoria dostępne dla klientów, którzy utracili źródło dochodów oraz wakacje kredytowe. Ekspozycje objęte Funduszem Wsparcia Kredytobiorców lub moratoriami dla klientów, którzy utracili źródło dochodów klasyfikuje się do forbearance i w konsekwencji do koszyka 2 (o ile nie spełniają przesłanek utraty wartości, które skutkowałyby klasyfikacją do koszyka 3).

Ekspozycje hipoteczne objęte moratoriami płatniczymi podlegają ogólnym zasadom klasyfikacji, gdzie fakt skorzystania z moratoriów nie spełnia warunków udogodnienia oferowanego ze względu na pogorszoną sytuację finansową, jako że nie stanowi ona kryterium dla skorzystania z instrumentu. W okresach zawieszania wymagalności wstrzymuje się naliczania zaległości/przeterminowania, powracając do kontynuacji naliczania w dacie zakończenia okresu zawieszenia.